"policy_id","iso3code","countryname","province","policy_title","policy_type","policy_type_other","language","start_month","start_year","end_month","end_year","published_by","published_month","published_year","adopted","adopted_month","adopted_year","adopted_by","partner_gov","partner_government_details","partner_un","partner_un_details","partner_ngo","partner_ngo_details","partner_donors","partner_donors_details","partner_intergov","partner_intgov_details","partner_national_ngo","partner_nat_ngo_details","partner_research","partner_research_details","partner_private","partner_private_details","partner_other","partner_other_details","goals","strategies","me_indicators","me_indicator_types","legislation_details","topics","link_action","url","further_notes","references","attached_file" "36084","ARM","Armenia","","Strategy for Sustainable Agricultural and Rural Development 2010-2020","Food security or agriculture sector national policy, strategy or plan with nutrition components","","Armenian","","2010","","2020","Armenian Legal Information System (ARLIS)","11","2010","Adopted","11","2010","Prime Minister of Armenia","Cabinet/Presidency|Health|Food and agriculture|Finance, budget and planning|Sub-national|Other","National Statistical Committee of Armenia; Ministry for Emergency Response.","","","","","","","","","National NGOs","","","","","","Other","Central Bank of Armenia; Food Producers","
ՌԱԶՄԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՆՊԱՏԱԿԸ
38. Հիմնական նպատակից բխող ենթանպատակներն են.
1) Գյուղատնտեսությունում և ագրոպարենային արդյունաբերությունում ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի հետևանքների հաղթահարում և ինտեգրացիոն կապերի խորացում։
2) Ագրարային ոլորտում տնտեսավարման բազմաձևության գյուղատնտեսական և միջճյուղային կոոպերացիային զարգացում:
3) Գյուղատնտեսական և ագրովերամշակման արտադրանքների իրացման գործընթացների բարելավում և արտահանման ծավալների ավելացում:
4) Գյուղատնտեսության մրցունակության բարձրացում և նոու հաուների խթանում:
5) Գյուղատնտեսության արտադրական ներուժի հողային, ջրային, աշխատանքային և ինտելեկտուալ ռեսուրսների արդյունավետ օգտագործում:
6) Միջազգային չափանիշներին համապատասխան սննդամթերքի անվտանգության ապահովում:
7) Գյուղական բնակավայրերում ոչ գյուղատնտեսական զբաղվածության ընդլայնում և գյուղական բնակչության եկամուտների ավելացում:
8) Գյուղական համայնքների ենթակառուցվածքների զարգացում` մասնակցային ծրագրերի իրականացման միջոցով:
9) Գյուղատնտեսության սպասարկման ծառայությունների զարգացում և մատչելիության բարձրացում:
10) Գյուղատնտեսության ճյուղային կառուցվածքի բարելավում և բարձր ավելացված արժեք ապահովող արտադրանքների արտադրության խթանում:
11) Շրջակա միջավայրի և բնական լանդշաֆտների պահպանություն, ագրոտուրիզմի և օրգանական գյուղատնտեսության զարգացում:
","","","","","Food safety|Food security and agriculture","","http://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=63109","","WHO 2nd Global Nutrition Policy Review 2016-2017","https://extranet.who.int/nutrition/gina/sites/default/filesstore/ARM%202010%20Strategy%20for%20Sustainable%20Agricultural%20and%20Rural%20Development%202010-2020.pdf" "36082","ARM","Armenia","","NCD management and treatment protocol for the staff of primary health care institutions","NCD policy, strategy or plan with healthy diet components","Protocol that includes guidelines and standards for prevention and treatment of NCD's (for use by medical professionals)","Armenian","","2014","","","","","2014","Adopted","4","2014","Minister of Health","Health","","","","","","The World Bank","","","","","","Research/academia","National Institute of Health","","","","","This treatment and prevention protocol contains detailed instructions on how to prevent and treat NCDs. It is meant for use by medical professionals. Chapters 5.2 and 5.3 focus on dietary risk factors, overweight and obesity including risk factors salt intake and lack of physical inactivity. Chapter 6 focuses on hypertension diagnosis, chapter 7 on Diabetes, chapter 8 on fat intake and lipid balance.
","
I. ԿԻՐԱՌՄԱՆ ՈԼՈՐՏ
1. Սույն սանիտարական կանոնները և նորմերը (այսուհետ` կանոններ) սահմանում են հանրակրթական ուսումնական հաստատություններում, ըստ դրանցում իրականացվող հանրակրթական հիմնական ծրագրերի, այդ թվում` հանրակրթական դպրոցներում, մասնագիտացված հանրակրթական դպրոցներում, հատուկ հանրակրթական դպրոցներում և ըստ իրականացվող կրթական ծրագրերի աստիճանի` տարրական, միջին, հիմնական ավագ դպրոցներում, վարժարաններում (այսուհետ` ուսումնական հաստատություններ), ինչպես նաև իրավաբանական անձանց և անհատ ձեռնարկատերերի համար (անկախ կազմակերպաիրավական ձևից և գերատեսչական պատկանելությունից), որոնց գործունեությունը կապված է սովորողների սննդի կազմակերպման և (կամ) ապահովման հետ` սննդի կազմակերպմանը ներկայացվող հիգիենիկ պահանջները:
…
24. Ամենօրյա ճաշացուցակում ներառվում են միսը, կաթը, սերուցքային կարագը և բուսական յուղը, հացը` ցորենի և տարեկանի, շաքարը, կարտոֆիլը, բանջարեղենը, միրգը, հյութերը, ձավարեղենը և յոդացված աղը: Ձուկը, ձուն (հավկիթը), պանիրը, կաթնաշոռը և կաթնաթթվային սննդամթերքը տրվում են 2-3 օրը մեկ:
25. Յուրաքանչյուր օր ճաշասրահի տեսանելի տեղերում փակցվում է ուսումնական հաստատության ղեկավարի կողմից հաստատված ճաշացուցակը, որի մեջ նշվում է խոհարարական արտադրանքի անվանումների և ծավալների մասին տեղեկատվությունը:
26. Սննդային գործոնով պայմանավորված զանգվածային վարակիչ հիվանդությունների և սննդային թունավորումների առաջացման ու տարածման, ինչպես նաև զանգվածային ոչ վարակիչ հիվանդությունների կանխարգելման նպատակով` ելնելով առողջ և ռացիոնալ սննդի սկզբունքից՝ ուսումնական հաստատություններում չի օգտագործվում ստորև նշված սննդամթերքը և չեն պատրաստվում նշված ճաշատեսակներն ու խոհարարական կերակրատեսակները`
1) ձու` անլվա կճեպով,
2) ջրլող թռչունների (բադի, սագի և այլն) միս, ձու,
3) բորբոսի և փչացման հատկանիշներով բանջարեղեն ու միրգ, կանաչած կարտոֆիլ,
4) տնային պայմաններում և ուսումնական հաստատության խոհանոցում պատրաստված պահածոներ,
5) նախորդ օրվա պատրաստած կերակրատեսակներ կամ օգտագործած կերակրատեսակների մնացորդներ,
6) կրեմային հրուշակեղեն` տորթեր, հրուշակներ և այլն,
7) դոնդողածածկ ճաշատեսակներ (մսի և ձկան), խաշ, տնային պայմաններում և ուսումնական հաստատության խոհանոցում պատրաստված մսատրորվածքներ (պաշտետներ),
8) ֆլյագայով կաթ՝ առանց ջերմային մշակման (եռացման),
9) տնային պայմաններում և ուսումնական հաստատության խոհանոցում պատրաստված կաթնաթթվային մթերք, թթված կաթ, այդ թվում նաև՝ կաթնաշոռի պատրաստման համար,
10) կաթնաշոռ` չպաստերիզացված կաթից, տնային պայմաններում և ուսումնական հաստատության խոհանոցում պատրաստված կաթնաշոռ,
11) մակարոն՝ աղացած մսով (ֆարշով)` «նավատորմային» և մակարոն կտրատած ձվով` առանց կրկնակի թերմիկ մշակման,
12) աչքով-ձվածեղ, թերխաշ և հում ձու,
13) սունկ և դրանից պատրաստված կերակրատեսակներ, սնկի արգանակ,
14) տարբեր սննդային խտանյութեր, այդ թվում՝ արգանակներ, և դրանց հիմքի վրա պատրաստված կերակրատեսակներ,
15) հում ապխտած մսից պատրաստված ուտեստներ (բաստուրմա, սուջուխ և նմանատիպ այլ արտադրանք),
16) արյունային, լիվերային, ապխտած, կիսաապխտած, հում ապխտած երշիկեղեն,
17) տապակած կերակրատեսակներ, այդ թվում՝ ֆրիտյուրի մեջ (ճարպով, յուղով)` կարկանդակներ, փքաբլիթներ, կարտոֆիլ, մսով կամ կաթնաշոռով պատրաստված բարակաբլիթներ (բլինչիկներ), չիպս և այլն,
18) մարգարին, խոհարարական և տրանսճարպեր,
19) քացախ, մանանեխ, ծովաբողկ գյուղական (սովորական), կծու պղպեղ (կարմիր, սև) և այլ կծու համեմունքներ,
20) կծու սոուսներ, կետչուպներ, մայոնեզ,
21) սուրճ բնական, ինչպես նաև կոֆեին պարունակող ըմպելիքներ, էներգետիկ ըմպելիքներ, ալկոհոլային խմիչքներ, այլ խթանիչներ,
22) օրգանիզմի տոնուսը բարձրացնող և հյուսվածքների աճի վրա ազդող կենսաբանական ակտիվ հավելումներ (ԿԱՀ), նաև դրանց օգտագործմամբ արտադրանք և հյութեր,
23) գազավորված ըմպելիքներ,
24) պիստակ, նուշ, գետնանուշ, ծիրանի կորիզի միջուկ, և այլն,
25) շաքարների և աղի բարձր պարունակությամբ սննդամթերք, առանց մրգային միջուկի կարամել,
26) բուսական ճարպերի հիմքով պատրաստված կաթնամթերք,
27) պաղպաղակ:
27. Ուսումնական հաստատություններում ալերգիկ և քրոնիկ հիվանդություններ ունեցող սովորողների համար սնունդը կազմակերպվում է ելնելով առկա ախտաբանությունից` համաձայն սովորողների բուժական և կանխարգելիչ սննդակարգի:
28. Փաստացի սննդի օրաբաժինը պետք է համապատասխանի հաստատված օրինակելի ճաշացուցակին: Առանձին դեպքերում թույլատրվում է որոշ սննդամթերքի, կերակրատեսակների կամ խոհարարական արտադրատեսակների փոխարինումը մեկ այլով` դրանց սննդային արժեքի համապատասխանության պայմանով:
","Dietary practice|Fat intake|Total fat intake|Sodium/salt intake|Sugar intake|Fruit and vegetable intake|School-based health and nutrition programmes|Regulation/guidelines on types of foods and beverages available|Hygienic cooking facilities and clean eating environment|Provision of school meals / School feeding programme|School meal standard|Promotion of healthy diet and prevention of obesity and diet-related NCDs (general)|Nutrition education|Food safety|Mandatory standards|Any foods and beverages offered in school|Any foods and beverages sold in school|Food stores and snack bars in schools|School breakfasts or snacks|School lunches|Vending machines in schools|Schools (standards)|Foods high in energy (standards)|Foods high in fats (standards)|Foods high in sugars (standards)|Foods high in salt (standards)|Milk (standards)|Fruit and vegetables (standards)|Fish (standards)|Unsaturated oils for cooking (standards)|Water (standards)|Limited or prohibited food|Confectionary, savoury snacks, cakes and pastries (standards)|Fried foods (standards)|Salt and high-sodium condiments (standards)|Sugar-sweetened beverages (standards)|Carbonated or non-carbonated soft drinks (standards)|Energy and sport drinks (standards)|Ready-to-drink tea or coffee (standards)|Portion size (standards)","","https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?docid=91326","","","https://extranet.who.int/nutrition/gina/sites/default/filesstore/ARM%202014%20School%20Nutrition.pdf" "40404","ARM","Armenia","","ԵՐԵԽԱՆԵՐԻ ՍՆՈՒՑՄԱՆ ԲԱՐԵԼԱՎՄԱՆ ՀԱՅԵՑԱԿԱՐԳԻՆ ԵՎ ՀԱՅԵՑԱԿԱՐԳԻ ԻՐԱԿԱՆԱՑՄԱՆ 2015-2020 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԾՐԱԳՐԻՆ ՀԱՎԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ՏԱԼՈՒ Մ Ա Ս Ի Ն [Child Nutrition Improvement Concept and Action Plan 2015-2020]","Nutrition policy, strategy or plan focusing on specific nutrition areas","","Armenian","","","","","Minister of Health of the Republic of Armenia","9","2014","Not adopted","","","","Health|Food and agriculture|Education and research|Sport","","","","","","","","","","National NGOs","","","","","","","","V. Երեխաների սնուցման բարելավմանն ուղղված ազգային ռազմավարության նպատակները և իրականացման հիմնական ուղղությունները
71.Սույն ռազմավարության հիմնարար նպատակը երեխաների սնուցման կազմակերպման պատշաճ գործելակերպի ներդրումն է, ուղղված նրանց առողջ աճի և զարգացման ապահովմանը, հիվանդացության և մահացության կրճատմանը, այդ թվում` վաղ հասակի երեխաների սնուցման գործելակերպի բարելավման, կրծքով կերակրման աջակցության և խրախուսման ճանապարհով:
72. Ռազմավարության հիմնարար նպատակի հասանելիությունը հնարավոր է ապահովել ստորև ներկայացված կոնկրետ թիրախային խմբերին ուղղված նպատակների հաղթահարման պարագայում(2020թ. սահմանային ժամկետում): Այն է.
","","1) Վաղ տարիքի երեխաների համար.
ա. մինչև 6 ամսական երեխաների շրջանում բացառապես կրծքով սնուցման ցուցանիշի աճ 1/4-ով: 2020թ. կապահովվի ցուցանիշի 45 % և ավելի մակարդակ` 2010թ.-ի 35%-ի փոխարեն:
բ. Կրծքով կերակրման վաղ նախաձեռնման ցուցանիշի բարելավում 30%-ով: : 2020թ այս ցուցանիշը կկազմի 47 % ` 2010թ.-ի 36%-ի փոխարեն:
գ. Բացառապես կրծքով կերակրման «մեդիան» ցուցանիշի բարելավում 1/2-ով: 2020թ. այն կկազմի նվազագույնը 3 ամիս` 2010թ.-ի մեկ ամսվա փոխարեն:
դ. Մինչև մեկ տարեկան երեխաների ընդհանուր թվի մեջ ժամանակին և համարժեք հավելյալ սնուցում ստացած երեխաների թվի բարելավվում նվազագույնը 20 %-ով: 2020թ այս ցուցանիշը կկազմի 40% և ավելի` 2010թ.-ի 34%-ի փոխարեն:
ե. Մինչև 6 ամսական երեխաների մոտ շշերի և ծծակների գործածության կրճատում 1/3-ով: 2020թ. այս ցուցանիշը չի գերազանցի 36 %` 2010թ.-ի 51%-ի փոխարեն:
զ. Վաղ հասակի երեխաների թերաճի/քրոնիկական թերսնուցման տարածվածության նվազեցում 1/4-ով, խորքային պատճառների ուսումնասիրում: 2020թ. մինչև 5 տարեկան երեխաների շրջանում տարիք-հասակային հարաբերակցության գործակցի ստանդարտ շեղումը` թերաճի ցուցանիշը, չի գերազանցի 15%-ը` 2010թ.-ի 19%-ի փոխարեն:
է. «Մանկանը բարեկամ» նախաձեռնության ծավալների և այդ կոչումն ունեցող բուժհաստատությունների թվի ավելացում 25-%-ով:
ը. Մինչև 5 տ. երեխաների շրջանում սակավարյունության տարածվածության կրճատում նվազագույնը 1/4-ով: 2020թ. այն չպետք է գերազանցի 25%-ը:` 2005թ.-ի 37 % համեմատ:
թ. Ցածր քաշով նորածինների ցուցանիշի կրճատում նվազագույնը 1/3-ով: 2020թ. այն չպետք է գերազանցի 6%-ը` 2010թ.-ի 7.6%-ի համեմատ:
ժ. Հիվանդ երեխաների սնուցման վերաբերյալ մայրերի գիտելիքները բարելավում 15%-ով: 2020թ. ճիշտ գործելակերպ ցուցաբերած մայրերի ցուցանիշը կկազմի` 90%` 2010թ.-ի 77 %-ի փոխարեն:
ժա. 0-5տ. երեխաներ ունեցող տնային տնտեսություններում համարժեք յոդացված աղի օգտագործման 95% և ավելի ցուցանիշի շարունակական ապահովում:
2) Դպրոցահասակ երեխաների համար
ա. Դպրոցներում առողջ սնուցմանը և ապրելակերպին նպաստող պայմանների բարելավում` «Առողջ դպրոցներ» ծրագրի ներդրման ճանապարհով: Արդյունքում առողջ սնուցման կազմակերպման սկզբունքների ներառմամբ առողջության դպրոցական քաղաքականություն ունեցող դպրոցների թիվը 2020թ. կլինի ոչ պակաս 30-ից:
բ. Երեխաների և դեռահասների համար առողջ սնուցման 12 քայլերի և ֆիզիկական ակտիվության առավելությունների վերաբերյալ գիտելիքների հասանելիության ապահովում, որի արդյունքում դպրոցահասակ երեխաների մոտ կարձանագրվի սննդային վարքագիծը և ֆիզիկական ակտիվությունը բնորոշող` բացասական միտում ունեցող առանձին ցուցանիշների աճի կանգ, իսկ որպես առավելագույն ակնկալվող արդյունք` դպրոցահասակ երեխաների շրջանում սննդային անառողջ սովորությունների տարածվածության կրճատում 5 տոկոսով և ֆիզիկական ակտիվության ավելացում նվազագույնը 10 տոկոսով:
գ. Երեխաներին ծառայություններ մատուցող մասնագետների սնուցման ճիշտ կազմակերպման և առողջ սննդակարգի վերաբերյալ գիտելիքների բարելավում, այդ թվում բուժաշխատողների 20-%-ը և ուսուցիչների 10-%-ը կունենան համապատասխան գիտելիքներ և հմտություններ:
","","","Low birth weight|Stunting in children 0-5 yrs|Anaemia|Breastfeeding|Breastfeeding - Exclusive 6 months|Breastfeeding promotion/counselling|Promotion of exclusive breastfeeding for 6 months|Baby-friendly Hospital Initiative (BFHI)|International Code of Marketing of Breast-milk Substitutes|School-based health and nutrition programmes|School meal standard|Creation of healthy food environment|Media campaigns on healthy diets and nutrition|Physical activity and healthy lifestyle|Iodine|Food grade salt|Household food security","","https://www.e-gov.am/protocols/item/398/","","MCA policy survey","https://extranet.who.int/nutrition/gina/sites/default/filesstore/ARM%202014%20Child%20Nutrition%20Improvement%20Concept%20Plan.pdf|https://extranet.who.int/nutrition/gina/sites/default/filesstore/ARM%202014%20Child%20Nutrition%20Improvement%20Concept%20Plan.pdf|https://extranet.who.int/nutrition/gina/sites/default/filesstore/ARM%202014%20Child%20Nutrition%20Improvement%20Concept%20Plan.pdf" "40366","ARM","Armenia","","Ազգային ծրագիր մանուկներին եվ վաղ տարիքի երեխաներին անվտանգ եվ համապատասխան (համարժեք) սնուցում ապահովելու նպատակով կրծքով կերակրման խրախուսման [National Program to Promote Breastfeeding to Provide Safe & Adequate Nutrition to Infants and Young Children]","Nutrition policy, strategy or plan focusing on specific nutrition areas","","Armenian","","2016","","2020","Հայաստանի Հանրապետության Կառավարություն","11","2015","Adopted","11","2015","ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ ՈՐՈՇՈՒՄ 19 նոյեմբերի 2015 թվականի N 1353 - Ն ","Cabinet/Presidency|Health","","","","","","","","","","","","","","","","","","III. ԾՐԱԳՐԻ ՆՊԱՏԱԿԸ
5. Ծրագրի նպատակն է`
1) երեխաներին կրծքով սնուցման կազմակերպման պատշաճ գործելակերպի ներդրման, կրծքով կերակրման աջակցության և խրախուսման ճանապարհով երեխաների կրծքով կերակրման իրավիճակի բարելավում` ուղղված նրանց առողջ աճի և զարգացման ապա-հովմանը, հիվանդացության և մահացության կրճատմանը: Հիմնական նպատակի հասա-նելիությունը հնարավոր է ապահովել ստորև ներկայացված ենթանպատակների/ակնկալվող արդյունքների հաղթահարման պարագայում (2020 թվականի սահմանային ժամկետում): Այն է`
ա. մինչև 6 ամսական երեխաների շրջանում բացառապես կրծքով սնուցման ցուցա-նիշի աճ 1/4-ով: 2020 թվականին կապահովվի ցուցանիշի 45% և ավելի մակարդակ` 2010 թվականի 35%-ի փոխարեն,
բ. բացառապես կրծքով կերակրման «մեդիան» ցուցանիշի բարելավում 1/2-ով: 2020 թվականին այն կկազմի նվազագույնը 3 ամիս` 2010 թվականի 1.8 ամսվա փոխարեն,
գ. «Մանկանը բարեկամ» նախաձեռնության ծավալների և այդ կոչումն ունեցող բուժհաստատությունների թվի ավելացում 25%-ով:
IV. ԾՐԱԳՐԻ ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ
6. Ծրագրի նպատակների իրականացման համար ծրագրային միջոցառումներն ուղղված են հետևյալ խնդիրների լուծմանը`
1) խթանել կրծքով կերակրման քարոզչությանն ուղղված միջոցառումները.
2) բարելավել կրծքով կերակրման և օրենքի դրույթների կատարման վերաբերյալ տեղեկատվության հավաքումը և վերլուծությունը.
3) ապահովել կրծքով կերակրման խրախուսման վերաբերյալ բուժաշխատողների կրթելուն ուղղված միջոցառումները.
4) ընդլայնել առողջապահական կազմակերպություններում նորածիններին բարյա-ցակամ ծառայությունների տրամադրումը.
5) նպաստել կերակրող մայրերի և նրանց երեխաների համար նախատեսված նպաստավոր պայմանների ստեղծմանը.
6) բարձրացնել հանրային իրազեկվածությունը.
7) ապահովել միջգերատեսչական համագործակցությունը:
","","","","","Breastfeeding|Breastfeeding - Exclusive 6 months|Growth monitoring and promotion|Breastfeeding promotion/counselling|Promotion of exclusive breastfeeding for 6 months|Baby-friendly Hospital Initiative (BFHI)|Health professional training on breastfeeding|Media campaigns on healthy diets and nutrition","","https://www.e-gov.am/gov-decrees/item/26579/","","MCA policy survey","https://extranet.who.int/nutrition/gina/sites/default/filesstore/ARM%202015%20National%20Breastfeeding%20Promotion%20Program%202016-2020.pdf"